De inflatie in Nederland daalt snel. In oktober steeg het algemene prijspeil met slechts 1,6 procent. Een maand eerder bedroeg de inflatie nog 2,4 procent.
“De laagste inflatie sinds november 2010”, juicht het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) boven het persbericht (pdf). In onderstaande grafiek ziet het er inderdaad indrukwekkend uit. Vergeleken met afgelopen zomer ligt de inflatie nu bijna half zo hoog.
Maar het grootste deel van deze plotselinge daling is kunstmatig. Of beter: de daling vond al elf maanden geleden plaats. Zoals het CBS zelf ook aangeeft, daalt de inflatie vooral omdat het effect van de verhoging van de btw, van 19 naar 21 procent, uit oktober 2012, een jaar later uit het inflatiecijfer is gelopen. Dat scheelt al gauw zo’n driekwart procentpunt inflatie.
Btw-verhoging
Inflatie wordt gemeten door het huidige prijspeil te vergelijken met dat van een jaar geleden. De eenmalige btw-verhoging in oktober 2012, telde daardoor iedere maand weer mee in het inflatiecijfer. In september 2013 lagen de prijzen een stuk hoger dan in september 2012, omdat in oktober van dat jaar de btw werd verhoogd.
Maar het daadwerkelijke effect van de hogere btw op de koopkracht vond alleen in oktober 2012 plaats. Het inflatiecijfer op jaarbasis gaf Nederland elf maanden lang het gevoel dat de prijzen sterker stegen dan in werkelijkheid het geval was.
Kunnen we dan niet beter naar maand-op-maand stijging van het prijspeil kijken? Helaas niet. Er zitten grote seizoenseffecten in de prijzen. Hotels zijn duur in de zomer, bloemkolen juist goedkoop. Kleding is duur aan het begin van het seizoen maar goedkoop in de uitverkoop.
Grillige verloop inflatie op maandbasis
De grafiek hieronder laat de inflatie op maandbasis zien. Het prijspeil ontwikkelt zich gedurende het jaar bijzonder grillig. In maart is het leven duur, in juni juist goedkoop.
Die seizoensbewegingen zijn groter dan de invloed van de btw-verhoging, dus puur kijken naar maandelijkse inflatie heeft weinig zin.
Toch is het belangrijk om de invloed van belastingen op het prijspeil goed in de gaten te houden. Gewone inflatie is vaak nogal koppig; als de lonen en prijzen nu hard stijgen, is dat een half jaar later meestal nog zo. Vakbonden vragen prijscompensatie en bedrijven bereken stijgende loonkosten door. Zo houdt inflatie zichzelf vaak lang in stand.
Laagconjunctuur
Maar dat geldt niet voor de tijdelijke inflatie die de overheid genereert met verhoging van indirecte belastingen. Zeker niet in een situatie van laagconjunctuur, als de onderhandelingsmacht van vakbonden laag is en bedrijven huiverig zijn om prijzen te verhogen. Dan kan het prijsopdrijvende effect van bijvoorbeeld btw-verhoging wel degelijk eenmalig zijn.
Het CBS berekent daarom ook het prijspeil dat zou gelden als de overheid geen belastingmaatregelen had genomen. De 'afgeleide consumentenprijsindex', noemt men dat cijfer. In de volgende grafiek zie je de ontwikkeling van het werkelijke en het afgeleide prijspeil.
De blauwe lijn is het werkelijke prijspeil, de rode is het prijspeil zonder belastingverhogingen. Na de btw-verhoging in oktober 2012 gaan de lijnen flink uit elkaar lopen.
Lastenverzwaring
De afstand tussen de blauwe en rode lijn neemt ook na oktober 2012 verder toe. De btw-verhoging was namelijk niet de enige lastenverzwaring van Rutte II. Op 1 januari 2013 gingen er nog een aantal indirecte belastingen omhoog.
De assurantiebelasting ging van 9 naar 21 procent, waardoor verzekeringen duurder werden. De BPM voor vuile auto's steeg. Accijns op brandstof, drank en tabak ging omhoog, net als de energiebelasting.
Alles bij elkaar zorgde dat in januari voor een extra stijging van het prijspeil met ruim een half procent. onderstaande grafiek toont de maand-op-maand-inflatie met, en zonder de belastingverhoging.
We zien in deze grafiek de btw-verhoging in oktober, toen het werkelijke prijspeil alleen maar door deze maatregel steeg. Zonder btw-verhoging waren de prijzen die maand zelfs licht gedaald. En we zien de belastingverhogingen van januari, toen de prijzen gelijk bleven, terwijl ze zonder de lastenverzwaring met 0,6 procent zouden zijn gedaald.
In januari 2014 krijgen we dus weer zo'n daling van de inflatie, als de lastenverzwaring van begin dit jaar uit het cijfer loopt. Dan gaat er mogelijk 0,6 procentpunt af. Gerekend met de huidige inflatie, zou het cijfer dan op 1 procent uit kunnen komen.
Lees ook
Grote daling inflatie: sparen loont weer
Mathijs Bouman: hoe het CBS de werkloosheid overdrijft
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl